İyot Ne İşe Yarar? İyotun Faydaları ve Zararları

İyot, insan vücudunda üretilemez fakat alınması zorunlu bir kimyasal elementtir. Besinler yolu ile temin ettiğimiz iyot, özellikle tiroid hormonunun üretimi için kullanımı zorunludur. Vücudumuza yeterli miktarda iyot alımı yapamazsak, tiroid hormon seviyesi düşecek ve birçok fonksiyon doğru çalışmayacaktır.

En yaygın olarak beyin hasarı, zeka geriliği ve guatr hastalıkları, iyot eksikliği nedeni ile görülmektedir. Sofralarımızdaki tuz, en zengin iyot kaynağıdır ve iyot alımının büyük bölümünü de bu şekilde gerçekleştiririz.

Elbette iyotu tamamen tuzdan almak sağlıklı değildir. Deniz ürünleri de tüketerek, iyot alımı yapabiliriz. Özellikle gebe ve emziren kadınların, yeterli iyot almaları çok önemlidir.

İyot Nedir?

Deniz ürünlerinde yaygın olarak bulunan iyot, vücut tarafından birçok fonksiyonda kullanılan bir kimyasal elementtir. Vücut bunu kendi üretemez, dışarıdan almak zorundadır. Besinlerde çok az miktarda bulunur, yemeklere tuz ilave edilerek ancak yeterli miktarda alınabilmektedir.

Dünyadaki iyot miktarının büyük bölümü, okyanuslarda ve denizlerde bulunur.

İyot Ne İşe Yarar?

Tiroid bezinin düzgün çalışması için yeterli miktarda iyot alımı zorunludur. Bu sayede tiroid bezleri, tiroid hormonlarını sentezleyebilir. Tiroid hormonları ise insan vücudunda büyümeye ve tüm hasarlı hücrelerin onarılma sürecinin işletilmesine görevlendirilir. Vücudumuzda sayısız fonksiyonda görev alır ve sağlıklı yaşam için tiroid hormonlarının üretimi zorunludur.

Tiroid fonksiyonlarının azalma sebebi, iyot alımının düşmesi ile alakalı olabilir. Hastalıklara zemin hazırlamamak adına, iyot takviyesinin yapılması gerekebilir.

İyot, çok kuvvetli bir maddedir. Birçok virüs, mantar ve bakteri oluşumunu öldürebilmektedir. Özellikle mantara bağlı deri hastalıklarının tedavisinde veya diyabet ülserlerinin yok edilmesinde iyot tedavisi uygulanmaktadır.

İyot, bakteri oluşumlarını yok ettiği için suyun temizlenmesinde de şirketler ve devletler tarafından yoğun olarak kullanılmaktadır.

Yetişkin bir insanın günde 150 mikrogram iyota ihtiyacı vardır. 0-5 ya arasında bu miktar 100 mikrogram, 6-12 yaş arasında 125 mikrogramdır. Hamilelik ve emzirme döneminde ise iyot ihtiyacı, iki katına çıkar. Gebelerin ortalama 250 mikrogram iyot tüketmeleri önemlidir.

İyot Eksikliği Neden Olur?

Bilinenin aksine iyot eksikliği, çok yaygın görülen bir hastalıktır. Dünya çapında milyonlarca insan bu hastalıktan muzdariptir. Özellikle gelişmemiş ülkelerde daha çok görülmektedir.

En belirgin iyot eksikliği sebepleri arasında toprağın iyot açısından fakir olduğu bölgelerde yaşam sürmek, iyot açısından dengesiz bir beslenme düzenine sahip olmak ve vücudun iyotu işleyemiyor olması bulunmaktadır.

Özellikle turp, lahana, karnabahar ve şalgam gibi bitkileri tüketmek de, tiroid bezine iyotun taşınmasını engelleyebilmektedir. Bu sebzelerin tamamı çok faydalıdır fakat aşırı tüketiminden kaçınmak önemlidir.

Gebelik döneminde olanlar da iyot eksikliği riski ile karşı karşıya kalırlar. Tuz tüketimi zararlıdır algısı da, özellikle gelişmiş ülkelerde iyot eksikliğine neden olmaktadır. Aşırı tuz tüketimi elbette zararlıdır fakat hiç tuz tüketmeyen ve en önemlisi iyotlu tuz kullanmayan kişilerde de bu rahatsızlık ortaya çıkar.

Veganlar ve vejetaryenlerde doğal olarak daha az tuz tüketirler ve iyot eksikliği sorunu ile karşı karşıya kalırlar.

İyot Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

• Adet döneminin normale göre çok daha sancılı geçmesi.
• Hafızada zayıflama ve sık unutma durumu.
• Depresyon ve ruh bozuklukları.
• Saç derisinde kaşıntı ve saç dökülmesi.
• Kalp ritminin yavaşlaması.
• Baş dönmesi ve bayılma durumlar.
• Eklemlerde ağrı.
• Kaslarda ağrı ve sertlik.
• Kasların güçsüz hale gelmesi.
• Yüksek kolesterol.
• Yüzde ödem.
• Kilo alımı.
• Cildin kuruması.
• Kabızlık.
• Normale göre daha çabuk üşüme.
• Bitkinlik.
• Boyun bölgesinde şişlik.

Boyun bölgesinde şişlik veya guatr durumu, iyot eksikliğinin en çok bilinen belirtileri arasındadır. Bunun sebebi ise tiroid bezinin iyot eksikliği sebebiyle, hormon üretmekte zorlanmasıdır.

İyot, saç ve cilt hücrelerinin yeniden üretilmesinde de etkin görev alır. İyot eksikliğinin ilk belirtilerinden birisi de saçların çok hızlı dökülmesi olacaktır.

Sebepsiz yere çok ağır bir adet dönemi geçiren kadınlar da, iyot eksikliğini ölçmelidir.

İyot Eksikliği Hangi Hastalıklara Neden Olur?,

İyot eksikliğinin en yaygın hastalıkları arasında guatr bulunur. Aşağıdaki hastalıklar da, iyot eksikliği bulunan kişilerin karşılaşması muhtemel rahatsızlıklar arasındadır.

• Zihinsel hastalıklar, bunama, hafıza kayıpları.
• Karıncalanma, uyuşukluk, deri ve tırnakta renk değişiklikleri, ülser, ayak yaralanmaları ve kalp ritmi bozukluklarını da içerek periferal höropati ismini verdiğimiz sinir hasarı kaynaklı hastalıklar.
• Kalbin büyümesi ve kalp yetmezliği sorunu.
• Yumurtalık, meme ve prostat kanseri.
• Kadınlarda kısırlık.
• Tiroid kanseri ve diğer tüm tiroid hastalıkları.

İyot Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?

İyot eksikliği tedavisinde ilk hedef, bu eksikliğe neden olan kaynağı bulmaktır. Dünya Sağlık Örgütü, bu eksikliği ortadan kaldırmak adına özellikle gelişmemiş ülkelerde önemli çalışmalara imza atmaktadır.

İyot eksikliğinin önüne geçmenin en kestirme yolu, iyot ile zenginleştirilmiş tuz tüketimidir. Gelişmemiş ülkelerde bu tuza ulaşmanın zorluğu, hastalığın ortaya çıkmasındaki ilk sebeptir. Su kaynaklarının iyileştirilmesi ile beraber, birçok ülkede bu sorun kökünden çözülmüştür.

Tuz tüketiminin mümkün olmadığı bölgelerde ise iyot alımını sağlayacak kapsül ve tabletler tüketilmelidir.

İyot eksikliği tedavisinde doktorun da önerisi ile ilaç kullanılabilir. İlaçlar mutlaka gerekli dozlarda kullanılmalıdır. Dozun üstüne çıkmak, tiroid sorunlarına yol açabilir.

Hafif eksiklik durumlarında ise sadece iyi bir beslenme programı oluşturularak, iyot eksikliğinin önüne geçilebilir.

Çok nadir görülen miksödem hastalığına sahip kişilerin tedavisi ise hastane ortamında ve doktor gözetiminde yapılmalıdır. Bu süreçte doktor, hastanın tiroid fonksiyonlarını takip eder ve bu sayede hormon seviyesinin düzenli olmasını sağlayacak seviyede iyot tüketimini sağlar. Bir süre sonra, uygun bir diyet programı ile hasta evine gönderilecektir.

Hamilelik Döneminde İyot Eksikliği

İyot tuzunun bulunmadığı bölgelerde hamile kalan kadınlar veya doğum sonrasında halen bebeğini emziren anneler için de takviyeler önerilmektedir. Yazımızın başlarında da belirttiğimiz gibi gebe kadınların günde ortalama olarak 250 mikrogram iyot tüketmeleri önemlidir.

Hamilelik döneminde iyot çok kritik bir göreve sahiptir. Eksikliğin bulunması, bebekte gelişim bozukluklarına yol açabilir. Aynı şekilde emzirme döneminde de bebeğin gelişimini etkiler zira annenin hormonlarının sağlıklı üretilmesini sağlayacaktır.

Gebelik döneminde yeterli iyot alınmaması durumunda doğum kusurları, düşükler, erken doğum, ölü doğum, yenidoğan anomalileri ve kretinizm hastalığı gibi istenmeyen durumlar ortaya çıkabilir.

Bebeklerde İyot Eksikliği

Sadece bebeklerde değil aynı zamanda gelişmekte olan küçük çocuklarda da iyot önemli görevler alır. Büyüme hormonunun salgılanmasında oluşacak eksiklik, bebeklerde ve çocuklarda büyüyememe ve zeka geriliğine yol açabilmektedir.

Günümüzde önlenebilir zeka geriliği hastalıklarının sebeplerine baktığımızda, ilk sırada iyot eksikliği yer almaktadır. İyot eksikliği, anında zeka geriliğine neden olmaz. İlk olarak guatr gibi hastalıklara neden olur fakat eksikliğin devamında, beyin hastalıklarının ortaya çıkması da söz konusu olacaktır.

Bebeklerde iyot eksikliğinin belirtileri;

• Nörolojik bozukluklar
• Yenidoğan hipotiroidizmi
• Yenidoğan guatrı
• Çok uyuma
• Kas zayıflıkları
• Yüzde şişkinlik
• Dil büyüklüğü
• Boğulma ve tıkanma

Çocuklar ve ergenlerde ise belirtiler biraz daha farklılık gösterir. Bu belirtiler ise;

• Öğrenme güçlüğü
• Düşük zeka
• Zihinsel gelişimin zayıf olması
• Ergenlik dönemine geç girme
• Diş gelişiminde gecikme
• Büyüme geriliği

İyot Eksikliği ve Guatr İlişkisi

İyot eksikliğinin en yaygın belirtisi, boynun ön bölümünde görülen şişliktir. Bu guatr hastalığının geliştiğini gösterir ve şişliğin nedeni tiroid bezinin büyümüş olmasıdır. Tiroid bezi, vücutta büyümeyi ve onarılmayı sağlayan TSH hormonlarının üretilmesini sağlar. Bu seviye yükseldiği zaman vücut iyota ihtiyaç duyacaktır.

İyot seviyesi düşük ise yeterli miktarda hormon üretilemez ve tiroid bezi bunu telafi etmek adına daha çok çalışır. Bu da tiroid hücrelerinin büyümesine ve çoğalmasına neden olur. Yani tiroid bezi bir nevi, işçi sayısını çoğaltmış ve fabrikayı da büyütmüştür çünkü hormonu üretmek zorundadır.

Guatr büyümesi, kişide boğulma refleksine yol açabilir. Nefes alımları zorlanır. Guatr mutlaka tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Tedavinin gecikmesi, yıllar sonra kalıcı hasarlara neden olabilir.

İyot İçeren Besinler

İyot eksikliği yaşamamak adına aşağıdaki besinlerin tüketimini artırabilir veya tüketmiyorsanız, beslenme programınıza ekleyebilirsiniz.

İyotlu tuz. Günde sadece 2 gram iyotlu tuz, tüm iyot ihtiyacınızı karşılar. Tuzun değerini koruması için güneş almayan ve nemsiz bir kapta saklamanız önemlidir. Nem alan tuzlar, iyotlu özelliğini kaybederler.

Karides ve ton balığında da yüksek miktarda iyot bulunur.

Yumurta, inek sütü ve peynir de, iyot oranı yüksek besinler arasındadır. 1 bardak inek sütü, günlük iyot ihtiyacımızın tamamına yakınını sağlayabilir.

Ev yapımı 1 kase yoğurt, günlük iyot ihtiyacımızı karşılar.

Meyveler arasında ise en çok kuru erikte iyot bulunmaktadır.

Son olarak şunu hatırlatmakta fayda görüyorum. Hiç tuz tüketmemek doğru değildir. İyot ihtiyacını sadece süt ve yumurta gibi ürünlerden almaya çalışıp, tuza tamamen karşı olmak yanlıştır. Günde 2 gram tuz, size zarar vermez, aksine birçok yenden gelişiminize katkıda bulunur. Elbette tuzu doğru şekilde muhafaza etmeli ve kaliteli tuzları tüketmelisiniz.

Çok yüksek miktarda iyot alımı da sorunlara yol açabilir. Bunların başında otoimmün tiroid hastalığı bulunmaktadır. Aşırı iyot tüketimi, genelde aşırı deniz ürünü tüketen kişilerde veya yemeklere çok fazla tuz ekleyen kişilerde görülmektedir.