Kortizol Hormonu Nedir? Kortizol Değeri Kaç Olmalı?
Modern zamanların en büyük hastalığı olma yolunda emin adımlar ile yayılan stres, bu duruma düşen kişilerin de stresli halden kurtulmak adına daha fazla araştırma yapmalarına sebep olmaktadır. Stres denince akla ilk gelenlerden bir tanesi de stresin yönetiminden sorumlu olan kortizol yani bir diğer adı ile stres hormonudur.
Vücudumuz sadece üzüldüğümüz zaman değil, zor durumda kaldığımız zamanda stres içerisinde olacaktır. Bu aslında ilkel bir koruma iç güdüsüdür. Bu durumda kortizol hormonu, vücuttaki tansiyon ve kan şekeri seviyelerini kontrol eder ve aynı zamanda bağışıklık sistemini güçlendirerek, olası bir enfeksiyon savaşına hazır hale getirir.
Kortizol hormonunun doğal oranlarda salgılanması çok faydalıdır fakat fazla salgılanması da bir o kadar zararlıdır. Bazı ilaçlar, kortizol seviyesini yükselttiği için kişide sebepsiz stres durumlarının çıkmasına sebep olabilir. Bu durum, kortizol seviyesi yükselen kişilerin hızlı kilo alımına, uyuyamamasına, ruhsal sorunlara, halsizliğe veya yüksek tansiyona yakalanmasına yol açabilir. Stres durumunun ortadan kalkması için kortizol hormonunun seviyesinin düşürülmesi ön koşuldur.
Gelin hep beraber, bu hormonun detaylarına inelim ve ne işe yaradığını maddeler halinde keşfedelim.
Kortizol Nedir?
Böbrek üstü bezlerinde üretilen kortizol, tehlike anlarında üretilen ve vücudun koruma mekanizmasının bir parçası olan stres hormonudur. Hayatımız için kritik öneme sahip olan hormon, aslında sağlıklı bünyelerde her gün salgılanmaktadır. Yoğun stres anlarında salınımı yükselir ve vücudu tehlikeli anlara hazır hale getirir.
Kortizol Ne İşe Yarar?
İnsan tehlikeli bir duruma düştüğünde, vücudun savunma mekanizmaları kortizol hormonunun salgılanması ile harekete geçmektedir. Bu tehlike durumu sadece fiziksel olarak değil zihinsel olarak da gerçekleşebilir. Örneğin iş yerinde mobbinge maruz kalmış bir kişide de kortizol hormon salınımının yüksek olması beklenir.
Bir tehlike sezen beyin, böbrek üstü bezlere sinyal göndererek hormonun salgılanması emrini verir. Bu hormona göre vücut, tehlikeye karşı kaçma veya saldırma tepkisi verecektir.
Vücuttaki hücrelerin neredeyse tamamında, kortizol alıcıları bulunmaktadır. Bu sayede hormon salgılandığı anda, tüm hücrelerin bundan saliseler içerisinde haberi olacaktır. Yoğun stres anında vücuttaki kalp atışı hızlanmasını, mide bulantılarını, ishali ve ağız kuruluğunu engelleme görevi de bulunmaktadır. Ayrıca vücuttaki stok enerji kaynaklarını kullanarak, kısa zamanda yüksek enerji üreterek, kişiye tehlike ile mücadele gücü de vermektedir.
Kortizol görevleri;
- Vücuttaki tuz ve su dengesini kontrol eder.
- Hafızayı korumakla görevlidir.
- Ne zaman uyumamız ve ne zaman uyanmamız gerektiğine karar verir.
- Vücuttaki yağ, protein ve karbonhidrat kullanım miktarlarını düzenler.
- Savunma için ne kadar antikor üretileceğine kadar verir.
- Bağışıklık sisteminde önemli bir rol oynar.
- Vücuttaki enfeksiyon gelişimlerinin hızla yayılmasının önüne geçer.
- Kan basıncını düzenler.
- İnsülin hormonu ile beraber çalışır.
Kortizol ve Stres Durumu
Stres anı başladığı anda vücudun yoğun enerjiye ihtiyacı olabilir. Bu durumda, vücutta depolanmış olan şekerlerin büyük bölümü, kortizol hormonu sayesinde kana karışır ve kasların ihtiyaç duyacağı enerji bulunmuş olur. Bu durum insülinin görevine müdahaledir, stres anında kortizol hormonları, insülinin görevini yapmasının da önüne geçer. Kortizol hormonu, aynı zamanda kan basıncını artırıp, emilimin artması için de atar damarı daraltır.
Bu mucizevi etkiler, kişiye normalden 2-3 kat daha fazla güç sağlayacaktır. Elbette kişinin tehlike ile savaşması veya tehlikeden kaçması, hormonun etkisi ile karar verilebilecek bir durum olsa da, bu kararı vermede kişiye çok farklı değişkenler de etki etmiş olacaktır.
Stres durumu sona erdiğinde, kortizol tüm olağanüstü durumları geri alarak vücudu normal seviyesine geri çeker. Stres durumu kronik hale gelirse, vücut sürekli bir olağanüstü hal içerisinde olacağı için fazlası ile yıpranacaktır. Bir aracın sürekli 240 km/s hızla gitmesi, motoru ne kadar yorarsa, sürekli stres içerisinde olan kişi de, vücudunu o kadar yıpratacaktır.
Kortizol Hormonunun Sağlık Üzerindeki Etkileri
Kortizol, diyabet gelişiminden sorunludur ve yüksek kan şekerinin öncelikli sebeplerinden bir tanesidir. Vücut tehlike anına girdiğinde, inüsilinin görevini yerine getirmesini engeller ve kandaki şeker seviyesini hızlı bir şekilde yükseltir. Bu durum devamlılık kazanırsa, kişinin kronik diyabet rahatsızlığına yakalanması söz konusu olabilir.
Kortizol hormonunun stres anında yaptığı bir diğer radikal hamle de, kan basıncını hızlandırmak adına atar damarı daraltmasıdır. Doğal olarak bu durumda tansiyon yükselecektir. Stres durumu kronik hale gelmişse, yüksek tansiyon hali de kronik hale gelmiş olacaktır. Bu durum, kişide hipertansiyon rahatsızlığının baş göstermesine neden olabileceği gibi kalp krizi gibi ölümcül rahatsızlıklara da neden olabilir. Yapılan araştırmalara göre yoğun stres anında, kalp krizi geçirerek vefat eden insan sayısı azımsanamayacak kadar çoktur.
Kortizol hormonunun bir diğer görevi de iltihap ile savaşmaktadır. Vücudun herhangi bir yerinde iltihap oluşumu başladığı zaman, kortizol hormonu salgılanmaya başlar. İltihap halinin uzun sürmesi, kortizol hormonlarının sürekli oraya odaklanmasını ve doğal olarak bağışıklık sisteminin zayıflamasına yol açacaktır.
Kortizol hormonlarının ani yükselmesi, kişide kaygıya ve oradan da depresyona yol açabilir. Yüksek kaygı düzeyi, bazı hastalarda anksiyete de geçebilir. Depresyon başlangıçlarında kortizol hormonunun yüksek olmasının etkisi çok büyüktür. Kişide sürekli kortizol hormonunun salgılanması, nöronlar arasındaki bağlantıların da tembelleşmesine yol açar ve bir süre sonra bu bağlantılar kalıcı olarak kopabilir. Bu da çağımızın en yaygın rahatsızlıklarından olan Alzheimer ve bunamaya yol açmaktadır.
Hormonun fazla ve kronik olarak salgılanması, kişinin cinsel gücünü de azaltacaktır. Vücut tehlike anında olduğunu düşünerek, üreme gibi öncelikli olmayan durumları arka plana atmak isteyecektir. Bu da, kişinin uygun koşullarda dahi cinselliğe karşı isteksiz olmasına neden olacaktır. Erkeklerde kortizol hormonu salımının sürekli olması bir süre sonra testis ve penis küçülmesine dahi yol açabilmektedir. Kadınlarda ise kısırlık ve yumurtalık küçülmesi ortaya çıkmaktadır. Yoğun stres, en çok anne adayları için tehlikelidir. Düşük ve erken doğum riski yükselecektir.
Kortizol Testi Nedir? Test Nasıl Yapılır?
Kortizol testlerinde amaç, hipofiz veya adrenal bezlerini kontrol ederek, olası sorunları tespit etmektir. Kortizol hormonu, vücudum tamamında bulunduğu için tükürük, idrar veya kan testleri ile ölçüm yapılabilmektedir.
Tükürük Testi: Hormonun düşük olduğu zaman gece saatleri olduğu için, tükürük testi hastanın evinde yapılır ve saat 23-00 aralığı tercih edilir. Hasta testi kendi yapabilir. Testten en az 15 dakika önce hastanın hiçbir şey yememesi ve içmemesi gerekir. Diş fırçalamak da aynı şekilde yasaktır. Ağız tükürüğünden numune almak için özel bir çubuk kullanılır ve bu çubuk, bir kapta muhafaza edilir. Çubuk ile ellerin temas etmemesi önemlidir. Çubuğun hemen hastaneye veya laboratuvara götürülmesi zorunlu değildir, ertesi gün götürülerek test için verilebilir.
İdrar Testi: Hekimler, tükürük testine nazaran daha kesin sonuçlar için idrar testi talep edebilir. Aynı şekilde numuneler, doktorun veya sağlık görevlilerin talimatlarına uyumak koşulu ile evde toplanabilir. Doktor, birden fazla numune isteyecektir ve ilk numune sabahın ilk idrarında toplanır. Gün boyu yapılan idrarlar da, aynı şekilde toplanır. Tüm idrarlar, aynı kap içerisinde toplanacaktır. Ertesi gün laboratuvara verilebilir.
Kan Testi: Kortizol hormonu ölçümünde en yaygın olarak kan testi uygulanmaktadır. Kortizol hormonları gün boyu değişkenlik göstereceği için genelde 1’den fazla kan testi yapılır.
Testlerin hastada ortaya çıkarabilecek hiçbir yan etkileri bulunmamaktadır. Testlerden önce kişinin rahatlaması ve dinlenmesi önemlidir zira gerildikçe veya stres yaptıkça, doğal olarak kortizol hormonu tekrardan yükselecektir.
Normal Kortizol Seviyesi Ne Kadardır?
Yaptırdığınız test sonucunda, çıkan değerlerin ne ifade ettiğini bilmek istiyor olabilirsiniz. Elbette aşağıda listelenen referans değerler, ortalamadır ve kişinin özelliklerine göre değişkenlik gösterebilir. Bu özellikle sadece hastanın fiziksel özellikleri değil uyku saatlerine kadar etki gösteren onlarca farklı değişkenden oluşmaktadır.
- Gündüz: 0.04-0.29 (Sabahın çok erken saatlerinde, sınır 0.19 olarak da kabul edilebilir)
- Akşam: 0.04-0.13
- Gece: 0.02-0.07
Bu değerlerin tamamı mg/dl üzerinden hesaplanmaktadır. Örneğin siz gece çalışıp, gündüz uyuyorsanız bu değerlerin hiçbiri sizin için geçerli olmayacaktır.
Kortizol değerleri normal olmayan kişilerde doktorlar, öncelikle buna sebep olan durumu incelemek isteyecektir. Bu durum adrenal ve hipofiz bezlerinden kaynaklanıyor olabilir. Bu doğrultuda tomografi de, testlere ek olarak istenebilmektedir. Yüksek kortizol durumuna çoğunlukla stres sebep oluyor olsa da, vücuttaki bir enfeksiyon veya hamilelik durumu da hormonun yükselmesine sebep oluyor olabilir.
Kortizol Eksikliği Nedir? Neden Olur?
Böbrek üstü bezleri yeterli seviyede çalışamadığı zaman kişide kortizol eksikliği baş gösterir. Bezde kusur olabilir, alınmış olabilir veya üzerinde tümör çıkmış olabilir. Aynı şekilde beze emir beren hipofiz bezi de çalışmıyor olabilir.
Kortizol eksikliğine ani kan kayıpları, aids ve verem gibi durumlar da sebep olabilir.
Kortizol eksikliği Addison hastalığına sebep olur. Otoimmün bir rahatsızlıktır ve nadir görülse de böbrek üstü bezleri fonksiyonsuz kılar. Belirtiler çoğu zaman başlangıç noktasında hissedilmez fakat hastalık ilerledikçe halsizlik, kilo kaybı ve cilt dökülmeleri ortaya çıkabilir. Ayrıca kişi ruhsal yönden de fazlası ile dengesiz olacaktır. Her yaştan insanda görülebilmektedir.
Kortizol eksikliği aşağıdaki belirtileri ortaya çıkarabilir;
- Yüksek ateş
- Bağışıklık sisteminin zayıflaması
- Uyku düzeni bozuklukları
- Sık hastalanma
- Vücudun çeşitli bölgelerinde ağrı
- Damar tıkanıklıkları
- Zayıflık
- Gerginlik ve asabiyet
- Depresyon
- Mide bulantısı ve kusma isteği
- İshal
- Üşüme
- Kronik yorgunluk
- Geçmeyen baş ağrıları
- Ayağa kalkınca baş dönmesi
Kortizol Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?
Kan veya farklı testler ile kortizol eksikliği tespiti yapılmış ise doktorunuz hayatınızı daha dengeli hale getirmeye çalışacak ve ilaçsız tedavi uygulayacaktır. Eğer kortizol seviyesi, normalin çok fazla altında ise ilaç tedavisi uygulanacaktır.
Eksikliğin çok olmaması durumunda kişiden dengeli beslenmesi, düzenli uyuması, stresli hayattan kaçınması ve fiziksel aktivite yapması beklenir. Vitamin takviyeleri de yapılarak, kortizon seviyesi olması gereken değerlere çekilmeye çalışılır.
İlaçlar ise hastanın durumuna göre farklılık gösterebilir. Tabletler, kremler ve inhaller en yaygın kullanılanlardır. Enjeksiyon yöntemi ise daha acil çözümlerde tercih edilmektedir.
Bu ilaçlar genel olarak astım, lupus, lösemi, lenfoma, cilt hastalıkları ve bası atrit türlerinde kullanılır. Sürekli kullanımı da özellikle diyabet ve osteoporoz gibi hastalıklara kapı aralayabilir.
İlaçların sürekli kullanımı veya yüksek dozda kullanımı da hipofiz ve adrenal bezlerinin tembelleşmesine veya fonksiyonlarının bozulmasına yol açabilir. Bu nedenle ilaç kullanımı sonlandırıldığında, vücut hiç beklenmeyen tepkiler verebilir. İlacı bıraktıktan sonra kendini iyi hissetmeyen herkes, en kısa zamanda doktoru ile iletişime geçmelidir.
Kortizol Neden Yükselir?
Aşırı stres, kortizol hormonunun yükselmesinin ilk nedenidir. Bunu özellikle kortizon içeren ilaçlar izlemektedir. Son olarak anrenal ve hipofiz bezleri ile ilintili hastalıklar da vücuttaki kortizol dengesini bozmakta ve kortizol hormonu seviyesini yükseltebilmektedir.
Kortizol Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?
Bu belirtiler, kortizol yüksekliğinin uzun sürmesi durumunda geçerlidir.
- Cushing sendromu ortaya çıkabilir.
- Bağışıklık sistemi çöker ve enfeksiyonların çıkması kolay hale gelir.
- Kadınlarda adet düzensizliği, erkeklerde iktidarsızlık görülür.
- Beyin fonksiyonları zayıflar ve hafıza kaybı veya öğrenme zorlukları ortaya çıkar. Kişi çoğu şeye eskisi gibi odaklanamaz ve olaylar arasında bağlantı kuramamaya başlar.
- Kortizol çok güçlü bir hormondur ve vücuttaki tüm hormonları baskılayabilecek güçtedir. Bu da uyku düzenini bozar ve kişide sürekli bir yorgunluk halinin ortaya çıkmasına neden olur.
- Savunma psikolojisine geçen vücut, artık daha fazla yağ depolamayı amaçlamaktadır, bu da doğal olarak yüksek kortizol durumunda kişinin iştahının artmasına neden olacaktır.
- Yüksek tansiyona neden olabilir.
- Tip 2 diyabet hastalığının ortaya çıkmasına neden olabilir.
- Kas ve kemik gelişimini engeller, uzun süren kortizol yükseklikleri kas ve kemik sisteminde zayıflamalara neden olabilir. Kişinin iştahı yüksek ve kilo alıyor olmasına rağmen, kas ve kemikleri güçsüz hale gelir. Kortizol sadece yağ depolamaya odaklanmıştır.
- Kilo alımı yüz ve karın çevresinde gerçekleşir.
- Yaralar geç iyileşir ve cilt çok hassas hale gelir.
- Vücuttaki yağ oranı yükseldiği için sivilceler ortaya çıkar.
- Kadınlardaki hormon dengesizliği, aşırı kıllanmaya yol açabilir.
Kortizol Yüksekliği Nasıl Tedavi Edilir?
Hekimler, öncelikle kortizol yüksekliğine neden olan etkeni bulmak zorundadır. Bu etken durum ortaya çıktıktan sonra ilaçlı veya ilaçsız tedavi yöntemleri gündemde olacaktır. İlaçsız tedavide hastadan fiziksel egzersiz yapması, en az 8 saat uyuması ve dengeli beslenmesi istenecektir.
Dengeli beslenmede önemli olan ise antioksidan, lif ve omega 3 yönünden zengin besinler tüketmektir . Kortizol yüksekliği rahatsızlığı olan kişiler ambalajlı ürünlerden, yüksek kahve tüketiminden, şekerli içecek ve yiyeceklerden, alkolden, aşırı yağlı ve proteinli gıdalardan uzak durmalıdır. Şeker, kortizol hastalarının en büyük düşmanıdır. Balık, magnezyum ve c vitamini ise en büyük dostudur.
Bol su içmek, çay tüketimi, sarımsak, yulaf, zeytinyağı, omega-3, yoğurt, turşu, armut, portakal, limon, mandalina, greyfurt, muz ve bitter çikolata da kolesterol seviyesini düşüren besinlerdir.
Yüksek Kortizol Zararları Nelerdir?
- Zihinsel olarak insanı yorar, depresyona yol açar.
- Anksiyete kapı aralar.
- Her türlü hastalığın iyileşme sürecini uzatır.
- Yeni kas oluşumları zorlaşır ve var olan kaslar güçsüzleşir.
- Cinsel güç azalır.
- Kemik erimesi ortaya çıkar.
- Bağışıklık sistemi zayıflar ve enfeksiyon hastalıklarına zemin oluşur.
- Beyin de güç kaybına yol açar.
- Hızlı kilo artışı ve yağlanma gerçekleşir.
Kortizol Hastalarına Tavsiyeler
Bebek veya evcil hayvan sevmeye çalışın. Bu masum canlılar ile yapılacak yakın temas, kortizol seviyenizi kısa zamanda düşürecektir.
Sosyal hayatın içinde aktif olmaya çalışın. Eğlenmek ve başka insanlar ile güzel vakit geçirmek, kortizol seviyesini düşürecektir. Karamsar ve dertli arkadaşlarınızdan uzak durun, daha pozitif arkadaşlarınız ile vakit geçirin.
Düzenli egzersiz yapın. Günde en az 30 dakikalık tempolu yürüyüş, vücuttaki stres seviyesini düşürecektir. Ağırlık antrenmanlar ise kortizol seviyesini yükselteceği için önerilmemektedir.
Müzik dinleyin, masa oyunları oynayın, sahilde yürüyün, fazla olmamak kaydı ile yüzün ve kendinize güzel vakit geçirebileceğiniz hobiler edinin.
Mutlaka düzenli uyuyun. Geç saatlere kalmadan, en geç 23 veya 00 gibi uyumuş olmaya önem verin. En az 8 saat boyunca uyuyun ve uykunuzun bölünmemesi için önlemler alın. Yatmadan en az 2 saat önce, tüm elektronik cihazlar ile iletişiminizi kesin.
Strese sebep olan her şeyi hayatınızdan çıkarın.
Stres hormonu olan kortizol hakkında sizlere detaylı bilgiler vermeye çalıştık. Bu hormon hakkındaki tüm sorularınızı, aşağıdaki yorum kutucuğundan bizlere iletebilirsiniz.
Başlıklar
- 1 Kortizol Nedir?
- 2 Kortizol Ne İşe Yarar?
- 3 Kortizol ve Stres Durumu
- 4 Kortizol Hormonunun Sağlık Üzerindeki Etkileri
- 5 Kortizol Testi Nedir? Test Nasıl Yapılır?
- 6 Normal Kortizol Seviyesi Ne Kadardır?
- 7 Kortizol Eksikliği Nedir? Neden Olur?
- 8 Kortizol Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?
- 9 Kortizol Neden Yükselir?
- 10 Kortizol Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?
- 11 Kortizol Yüksekliği Nasıl Tedavi Edilir?
- 12 Yüksek Kortizol Zararları Nelerdir?
- 13 Kortizol Hastalarına Tavsiyeler
13 Yorum
Kortizol seviyem Sabah erken saatte yapildi ve 13 cikti internetten normal degerlere bakildigtigimda aksam ust limit degeri 13 sizce bu normalmi
Selamlar Serap,
Sabah erken saatlerde yapılan testlerin referans aralığı olarak 0.04-0.29 kabul edilmektedir. Bu da senin değerinin normal olduğunu göstermektedir.
Elbette her hastanın tıbbi öyküsü, fiziksel özellikleri ve yaşına göre bu değer aralıkları özel olarak bir doktor tarafından değerlendirilmelidir. Testi isteyen doktorunla görüşmeni kesinlikle öneririm.
Sağlıklı günler diliyorum.
Merhaba dün gece 11 gibi doktorumun verdiği hapları kullanarak bu sabah tahlil yaptırdım kortizol sonucun 0,62 çıktı bu konuda beni bilgilendirirseniz sevinirim yaş 52 kilo 74 boy 158 şimdiden teşekkürler
Merhaba,
Kortizol değeriniz yüksek görünüyor. Doktorunuz ile iletişime geçiniz.
Yakalşık 10 saat boyunca hiç bir şey yemeden sabah saat 10:30 da kan testi yaptım. Yapılan testlerde kortizol oranım 0.4, glukoz:103, kolestrol:194, HDL kolestrol:42 çıktı bilgilendirirseniz sevinirim. Şimdiden teşekkurler.
Trigliserid:78 bu arada
Kortizol oranınız sınırın üzerinde görünüyor. Doktorunuz ile görüşmeniz önemle tavsiye edilir.
Merhabalar, gece 23:00 de 2 adet dekort içtim, sabah saat 8:00 de kan verdim. Kortizel sonuçum 7,80 çıktı. Bilgi verebilirmisiniz? Teşekkürler…
Belirttiğiniz değerin mg/dL üzerinden hesaplanmadığını görüyorum. Bu neden ile değerler hakkında yorum yapmamız mümkün değil.
Değerin karşılığını belirtin veya en kısa zamanda doktorunuz ile iletişime geçin. Geçmiş olsun.
Merhaba,17 yaşındaki kızımın iki ay önce böbreküstü bezi ile birlikte 6 cm lik kisti alındı,bugün kortizol değeri 6,5 ug/l çıktı düşük müdür?
Merhabalar ben 17 yaşındayım, bayanım bir böbrek bezim 2 ay önce alındı.Bugün test sonucu olarak kortizol 6.49 ug/dL çıktı sizce düşük mü ?
Bu test saat 10:00 civarlarında yapıldı.
merhaba kortizol seviyem 0.39 çıktı. Yüksek mi düşük mü acaba